Zgoda na leczenie jest jednym z najważniejszych elementów w procesie obsługi pacjenta. W zasadzie można powiedzieć, że ile placówek medycznych, tyle sposobów uzyskiwania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych. Od niemal całkowitego jej bagatelizowania, po skrajny formalizm wsparty wielostronicowymi formularzami, których nikt nie czyta…
Jak zatem rozsądnie podejść do tej kwestii i jak sprawić, by zgoda na leczenie nie tylko była prawnie skuteczna, ale i zabezpieczała Ciebie i Twoją placówkę w przypadku ewentualnych skarg i roszczeń pacjentów?
Zacznijmy od „Dlaczego?”
Po co w ogóle zaprzątać sobie tym głowę? Dlaczego skuteczna zgoda na leczenie jest tak ważna? Niech przemówią sądy:
Sąd Apelacyjny w Szczecinie:
„Brak świadomej zgody pacjenta nadaje zachowaniu lekarza cechy czynu niedozwolonego, co uzasadnia odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej za wszystkie negatywne następstwa wykonanego zabiegu – nawet wówczas, gdy był on wykonany zgodnie z zasadami sztuki medycznej.”
Sąd Najwyższy:
„pacjent wyrażając zgodę na zabieg bierze na siebie ryzyko zwykłych powikłań pooperacyjnych (…)”
I jeszcze raz Sąd Najwyższy:
„brak zgody pacjenta na określony zabieg (rodzaj zabiegów) jest dla lekarza wiążący (…) natomiast w wypadku wykonania zabiegu – delegalizuje go.”
Wadliwa zgoda na leczenie może dla Ciebie skutkować odpowiedzialnością cywilną, zawodową, a nawet karną. Zgoda pacjenta jest kluczowa dla ustalenia, że świadczenia zdrowotne zostały udzielone pacjentowi legalnie. Zgodzisz się chyba, że ostatnim, czego Ci trzeba, jest zarzut bezprawnego leczenia?
Kiedy zgoda na leczenie jest skuteczna?
W wielu placówkach proces udzielania świadczeń zaczyna się od podpisania licznych formularzy, w tym formularza zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych. Tymczasem zapomina się, że samo wyrażenie przez pacjenta zgody na leczenie powinno zostać poprzedzone uzyskaniem przez niego informacji o zakresie leczenia.
Polskie prawo mówi bowiem o tzw. zgodzie objaśnionej, zwanej też zgodą poinformowaną. Oznacza to, że przed podjęciem decyzji o wyrażeniu zgody na leczenie (lub o odmowie takiej zgody) pacjent powinien zostać poinformowany o:
- swoim stanie zdrowia,
- rozpoznaniu,
- możliwych i proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych,
- dających się przewidzieć następstwach zastosowania lub niezastosowania proponowanych metod,
- wynikach leczenia,
- rokowaniach.
W praktyce sądowej podkreśla się, że pacjent powinien uzyskać również informację o alternatywnych procedurach medycznych, a także o możliwości odmowy na leczenie i jej skutkach.
Co istotne, informacja, jakiej Ty lub Twój personel udzielacie pacjentowi, powinna być nie tylko możliwie najbardziej kompleksowa ale przede wszystkim przystępna. W twoim interesie leży zatem upewnienie się, że pacjent zrozumiał, co do niego mówisz.
Jak obszerna ma być informacja i kto ma jej udzielić?
Wskazałem Ci na podstawowe elementy obowiązku informacyjnego. Taka informacja powinna zawsze poprzedzać odebranie zgody na leczenie. To, jakie konkretnie informacje będziesz przekazywać pacjentowi, będzie zależało oczywiście od indywidualnego przypadku. W praktyce najwięcej trudności sprawia ustalenie, o jakich możliwych następstwach i powikłaniach, powinien wiedzieć pacjent przed wyrażeniem zgody.
Zgodzisz się chyba, że nierealne jest poinformowanie pacjenta od wszystkich możliwych następstwach i powikłaniach. Rozumieją to również sądy. I tak, w praktyce przyjmuje się, że obowiązek informacyjny obejmuje:
przewidywalne, choćby nawet występujące rzadko, ale niedające się wykluczyć, następstwa zabiegu operacyjnego, zwłaszcza gdy mają one niebezpieczny dla życia lub zdrowia charakter.
Rozsądnie do tej kwestii podszedł m.in. Sąd Apelacyjny w Lublinie:
Nie jest wymagane pouczanie i informowanie pacjenta o wszelkich w ogóle możliwych skutkach, dla danego jednak wypadku normalnie niemożliwych do przewidzenia, nietypowych i mało prawdopodobnych. Lekarz nie powinien „straszyć chorego” i roztaczać przed nim wizji niepowodzeń i negatywnych sytuacji jakie mogą (aczkolwiek nie muszą) wystąpić jako następstwa zamierzonego zabiegu.
Pamiętaj, że obowiązek udzielenia informacji ciąży na osobie udzielającej świadczenia zdrowotnego, czyli w praktyce – na lekarzu. To lekarz również (nie personel pomocniczy i nie pracownik recepcji) powinien uzyskać zgodę pacjenta na leczenie.
Kiedy możesz ograniczyć informację dla pacjenta?
„Panie doktorze, wolę nie wiedzieć.”
Pacjent może zażądać, żeby nie udzielać mu informacji o zakresie leczenia. Żądanie takie musi być jednak wyraźne. Nie możesz go domniemywać i opierać się na własnych przypuszczeniach. Pamiętaj również, że takie żądanie powinno zostać odnotowane w dokumentacji medycznej.
W wyjątkowych przypadkach, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, można ograniczyć zakres udzielanych pacjentowi informacji. Należy do tego jednak podchodzić ostrożnie i ograniczać się wyłącznie do sytuacji naprawdę wyjątkowych, gdy przemawia za tym dobro pacjenta. Na żądanie pacjenta musisz jednak udzielić pełnej informacji.
Czy zgoda na leczenie musi być pisemna?
Oczywiście zgoda na udzielanie świadczeń nie zawsze musi być pisemna. W większości przypadków może być to zgoda ustna, lub nawet tzw. zgoda dorozumiana. Jeżeli pacjent zdejmuje koszulę do badania, oczywistym jest, że wyraża na nie zgodę.
Prawo nakłada na Ciebie obowiązek uzyskania zgody na piśmie wyłącznie w przypadku świadczeń stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta.
O jakie świadczenia chodzi? Generalnie wszystkie czynności lecznicze lub diagnostyczne ingerujące w organizm pacjenta powinieneś traktować jako wymagające zgody pisemnej. Zabiegi chirurgiczne, stomatologiczne, biopsja, koronarografia, kolonoskopia itd. należy zakwalifikować do kategorii świadczeń o podwyższonym ryzyku.
Zgoda na konkretne świadczenia
Zapomnij o tzw. zgodzie blankietowej. Nawet jeśli korci Cię, by wprowadzić jeden, ogólny formularz zgody na leczenie, porzuć ten pomysł jak najszybciej. Tego rodzaju praktyka to proszenie się o kłopoty.
Sądy polskie już od lat stoją na stanowisku, że zgoda pacjenta musi dotyczyć konkretnych czynności medycznych. Zawsze też musi być poprzedzona adekwatną i zrozumiałą informacją.
Z pewnością jesteś w stanie ustalić, które z wykonywanych w Twojej placówce czynności wymagają zgody pisemnej. Przygotuj więc porządne formularze zawierające z jednej strony przystępną i wyczerpująca informację dla pacjenta, a z drugiej oświadczenie o wyrażeniu zgody na wykonanie konkretnych czynności. Taki formularz powinien czytelnie podpisać pacjent (ewentualnie jego przedstawiciel ustawowy np. rodzic). Nie zapomnij o dołączeniu podpisanych zgód do dokumentacji medycznej pacjenta.
Nawet jeżeli zajmie Ci to trochę czasu, zapewniam, że warto – korzyści wynikające z rzetelnego wykonania obowiązku informacyjnego wobec pacjenta i właściwej procedury uzyskania zgody są nie do przecenienia.
Photo by National Cancer Institute on Unsplash
The form you have selected does not exist.
{ 4 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
Dzień dobry,
czy pacjent (lub/i jego opiekun) ma obowiązek wyrażenia zgody pisemnej na zabiegi fizjoterapeutyczne ambulatoryjne? Jeśli tak, to czy tylko na zabiegi o podwyższonym ryzyku czy na wszystkie? Czy np. zabiegi z zakresu krioterapii lub prądów można uznać za zabiegi o podwyższonym ryzyku i kto powinien to ocenić?
Ponadto czy pacjent powinien potwierdzać na Karcie zabiegów fizjoterapeutycznych wykonanie zabiegu każdego dnia? Karta jest dokumentem papierowym, na którym fizjoterapeuta codziennie składa swój podpis i pieczęć.
Pozdrawiam 🙂
Pani Jolu,
nie ma wymogu uzyskiwania zgody pisemnej na wszystkie zabiegi ambulatoryjne. O tym, czy jest to świadczenie o podwyższonym ryzyku dla pacjenta powinna zdecydować osoba udzielająca świadczeń biorąc pod uwagę np. czynniki ryzyka, przeciwwskazania, możliwe powikłania i częstotliwość ich występowania etc.
Pozdrawiam,
Dzień dobry,
Czy pacjent powinien wyrażać zgodę przed prywatnymi badaniami laboratoryjnymi, na które sam się zgłasza? Jeśli tak- to czy podpis na tablecie wystarczy? A może można taką zgodę podpisać jednorazowo ?
Pozdrawiam serdecznie,
Viola
Dzień dobry,
zgoda wymagana jest zawsze ale nie zawsze musi być pisemna 🙂 W tym wypadku moim zdaniem podpis na tablecie w zupełności wystarczy.
Pozdrawiam